"Lojalność ojca Cieny - filozoficzne wątki w "Utraconych Gwiazdach" - (F)

Tytuł postu brzmi dość tajemniczo…jakie filozoficzne wątki można odnaleźć w dość prostej w przekazie książce „Utracone Gwiazdy”? Chodzi mi głównie o jeden z nich – lojalność ojca Cieny – jak do niej podejść, czy była racjonalna, właściwa czy niewłaściwa. Nie będę powoływał się na wiele filozoficznych tradycji w tym zakresie – bardziej chodzi mi o dokonanie namysłu nad tym z pozoru błahym problemem. Najpierw sytuacja, o której rozmawiamy. Ciena Ree jest imperialnym oficerem. Prawdopodobnie w wyniku próby jej przywiązania do Imperium, jej matka zostaje posądzona o sprzeniewierzenie funduszy lokalnej kopalni. Jest to zarzut o tyle dziwny, że mieszkańcy planety Jelucan traktują honor niemal jak powietrze – potrzebny do życia; bez którego nie da się obejść Matka Cieny niemal na pewno nie pomyślała o tym, by uciec się do oszustwa. Ciena uzyskuje przepustkę, aby podczas procesu być na ojczystej planecie. Tam spotyka się z ojcem. Przypatrzymy się bliżej …dwa cytaty ze stron 287 oraz 317,318.

„- Czy lud doliny nie protestuje przeciwko zarzutom?

- Wiedzą o nich. Ale nikt nie przyszedł. (…) To Imperium wysunęło zarzuty wobec niej. Jesteśmy mu winni lojalność. Sprzeciwianie mu się okryłoby nas hańbą!

- Ale przecież…nie wystąpisz chyba przeciwko mamie. Prawda?

- Twoja matka doskonale rozumie, co znaczy zachować honor, podobnie jak ja – odparł.”

***

„Nie. Nie powinnaś nigdy sprzeciwiać się swojemu rządowi, Cieno. Niezależnie od okoliczności.

- Jak możesz tak mówić, tato?

- Mówię tak dlatego, że poprzysięgliśmy lojalność Imperium w chwili, gdy Jelucan został przez nie zajęty. Dlatego że nie zdradzamy naszego świata, nawet jeśli w zamian sami jesteśmy zdradzani. Inaczej nie będziemy lepsi od nich. Życie tutaj nigdy nie było sprawiedliwe ani łagodne. Wytrwaliśmy jednak – i przetrwamy. Nie jako surowa materia, ale w królestwie ducha.”

***

Zaskakujące słowa. Mnie to bardzo mocno uderzyło w trakcie lektury książki Claudii Gray. Być lojalnym, ponieważ nie będąc lojalnym nie jest się nikim lepszym od zdrajcy. No właśnie. Czy te słowa mają zastosowanie w każdej sytuacji?

Zacznijmy od króciutkiej lekcji filozofii. Sytuacja zarysowana przez Parona Ree (ojciec Cieny) jest pewnego rodzaju opisem zasad panujących w umowie społecznej. To zagadnienie kojarzy nam się z takimi filozofami jak Hobbes oraz Rousseau. W ogromnym skrócie polega na tym, że uważa się, iż ludzie w stanie natury, w stanie pierwotnym byli egoistami, walczyli ze sobą o własność, tereny itd., więc każde państwo powstało z powodu strachu przed zagrożeniem życia, z rozsądku oraz z chęci posiadania bezpieczeństwa. Ja rezygnuję z pewnej części swojej wolności, pozwalam komuś rządzić, aby dana osoba (państwo) w zamian za to chroniła mnie przed agresją drugiego człowieka.

Jeśli chodzi o relacje interpersonalne… Wydaje mi się, że słowa ojca Cieny mają odzwierciedlenie w takich rodzajach znajomości jak koleżeństwo, przyjaźń, związek, rodzina. Jeśli mój przyjaciel okazał się nielojalny – dajmy banalny przykład – powiedział, że nie może iść ze mną do kina, bo musi zająć się młodszym rodzeństwem, po czym wieczorem widzę go na owym filmie z innymi znajomymi, to coś jest nie tak. Taka sytuacja wymaga według mnie szczerej rozmowy itd., powinna jednak pozostawić drugą szansę. Taka nielojalność nie jest pozwoleniem na nielojalność z mojej strony. „Jeżeli on tak zrobił, to ja też mogę”. Gdyby tak było to świat prowadziłby donikąd. Bo każdy człowiek w życiu popełnia jakieś błędy, zło i gdyby było to pozwoleniem na czynienie przeze mnie takich samych błędów, zła to każdy mógłby wszystko. Trochę inaczej ma się sprawa w związku. Może niepotrzebnie wrzuciłem związek do jednego worka z przyjaźnią, koleżeństwem i rodziną. Możliwość poprawienia się w dobrej, prawdziwej przyjaźni jest według mnie naturalna. Inaczej się ma jednak sprawa z nielojalnością albo radykalnie i mocno nazywając, o co mi chodzi – zdradą – w związku. Nie będę tu rozstrzygał tego problemu, bo to zagadnienie na inny post albo nawet na inny blog ;)

Natomiast jeśli chodzi o ogół społeczeństwa rzecz ma się inaczej. Tutaj słowa Parona Ree według mnie się nie sprawdzają. Jeśli państwo takie jak Imperium okazuje względem mnie nielojalność raz, drugi – dobrze, mogę być nadal lojalny, bo a) nie dostrzegam dalekosiężnych skutków takiej sytuacji – może coś, co wydaje mi się nielojalnością jest tak naprawdę dobrem; b)Paron ma rację mówiąc, że skoro się mieszkańcy Jelucana zgodzili na rządy Imperium to są im winni posłuszeństwo. Jednak jeśli Imperium/jakieś państwo nagminnie łamie zasady lojalności względem poddanego ludu to naturalnym i racjonalnym jest według mnie stawienie oporu, nielojalność. Lojalność ma miejsce wtedy, kiedy obie strony przestrzegają zawartych na początku zasad itd. Zawiązujemy jakąś umowę społeczną – obowiązuje ona gdy obie strony realizują powierzone im obowiązki. Ponadto, lojalność, a co za tym idzie, stabilność państwa jest potrzebna do rozwoju planety, swojego życia itp. Ale w momencie gdy obowiązki jednej ze stron nie są wykonywane to druga strona prędzej czy później powinna stać się również nielojalna – w innym przypadku będzie krzywdzona, będzie tracić w imię bycia lojalnym. Unikanie niezasłużonej krzywdy(a lud Jelucana w momencie obejmowania rządów nie wiedział o krzywdzącym podejściu Imperium) stoi w hierarchii wyżej niż bycie lojalnym. Chodzi o inne motywy bycia nielojalnym – Imperium unikało lojalności z korzyści jakie dzięki temu miało, a lud Jelucana mógłby okazać nielojalność z powodu krzywdy. Bycie lojalnym wiąże się z pewnego rodzaju sprawiedliwością, a krzywda z brakiem sprawiedliwości. Jest krzywda – nie ma sprawiedliwości – nie ma lojalności – trzeba wykazać opór bądź przeformułować zasady umowy społecznej/przyjaźni itp.

Sytuacja jeszcze bardziej się komplikuje – i dlatego nie odbieram racji słowom Parona Ree – gdy bierzemy pod uwagę lud mocno nakierowany na lojalność, honor. Właśnie tak można scharakteryzować mieszkańców planety Jelucan. Moje wcześniejsze uzasadnienie niewłaściwości bycia lojalnym w momencie doświadczania krzywdy byłoby nietrafne, ponieważ w ich hierarchii to lojalność jest wartością wyższą niż na przykład doznawanie krzywdy, co z jeszcze innej strony ma swój urok i piękno – trzymać się takiej tradycji, wartości bardzo dobrze mówi o ludzie Cieny i Parona.

Oczywiście opór z powodu nielojalności Imperium to tylko wynik mojego teoretycznego namysłu…wiadomo, że z praktyką byłoby nieco trudniej;)

A Wy co sądzicie? Paron miał rację czy nie? Są to słowa pasujące do każdej sytuacji nielojalności? Komentarze!!!

(Co do ważnych wątków można się jeszcze zastanowić nad uczuciem Cieny do Thane'a - obiektywnie miłość jest czymś najważniejszym, najwyższą wartością, a tymczasem u Cieny (subiektywnie) ustępuje cnocie posłuszeństwa/lojalności)